قلعه بيرجند
قلعه بيرجند (قلعه ته ده يا پايين شهر)، بزرگترين و قديمي ترين بناي تاريخي بيرجند به شمار مي رود و بر فراز
بلندترين نقطه غربي تپه ماهورهاي شهر ساخته شده است. بناي مذكور با وسعتي بالغ بر ۳۰۰۰ مترمربع در دوره
صفويه احداث شده و در واقع هسته اوليه شهر بيرجند محسوب مي شود. البته برخي نيز بناي اين قلعه را به پيش از
آن دوره نسبت مي دهند. قلعه بيرجند از خشت و گل و چينه ساخته شده و از دوره صفويه تا قاجاريه مردم اين
شهر را در مقابل تهاجم دشمنان به ويژه تركمن‌ها و ازبك‌ها محافظت مي‌كرده است.
قلعه بيرجند در دوره قاجاريه به طور كامل بازسازي و مورد استفاده قرار گرفت. با توجه به شواهد موجود به
وسيله نقب هاي زيرزميني به نقاط مهم شهر مثل ارگ بهارستان، ارگ كلاه فرنگي و قنات قصبه مرتبط بوده است.
اين قلعه داراي هفت برج بوده كه هم اكنون شش برج از آن باقي مانده است. مرمت اين بنا در سال ۱۳۷۸ به
وسيله شهرداري بيرجند شروع شد.
ارگ كلاه فرنگي
ارگ كلاه‌فرنگي يكي از آثار تاريخي شهر بيرجند مي باشد. اين ارگ در دوره قاجاريه و بين سالهاي ۱۲۶۴ تا ۱۳۱۳
هجري قمري ساخته شده است.اين ارگ كه منسوب به امير حسن خان شيبانى مىباشد متعلق به امير علم خزيمه
بوده كه وي آن را به فرماندارى بيرجند اهدا نمود.سازمان ميراث فرهنگى اين بنا را به عنوان يك ساختمان قديمى
و ارزشمند به ثبت رسانده است.
اين ارگ به شكل شش ضلعى و در رأس به شكل مخروط و به رنگ سفيد مىباشد و مصالح اين ساختمان از گل، آجر،
آهك و ساروچ است.
در حال حاضر اين ارگ در محل استانداري خراسان جنوبي واقع است.
مدرسه شوكتيه بيرجند
مدرسه شوكتيه در داخل بافت تاريخي شهر بيرجند قرار دارد اين بنا تك ايواني بوده و داراي بخش هاي مختلفي مي
باشد سر در ورودي بنا داراي طاق جناقي با تزينات مقرنس مي باشد هشتي ، دهليز ، ايوان رفيع ، حياط ، حجره هاي
دور تا دور حياط ، شاه نشين و حمام از متعلقات اين بنا است اين بنا داراي دو در ورودي در ضلع جنوب و ورودي
دوم در ضلع غرب بنا دارد اين بنا در سال ۱۳۱۲ ه.ق به منظور برگزاري مراسم عزاداري ماه محرم ساخته شده و
در سال ۱۳۲۶ ه.ق اولين مدرسه جديد بيرجند در آن تاسيس شده است
باغ اكبريه بيرجند
باغ اكبريه بيرجند در انتهاي خيابان معلم، روستاي اكبريه، واقع در استان خراسان جنوبي قرار گرفته است.اين باغ با
وسعتي در حدود ۴۵۰۶۹ متر مربع با شماره ۲۳۲۶ در ۲۰خردادماه سال ۱۳۷۸ هـ.ش در فهرست آثار ملي ايران
به ثبت رسيده است.اين باغ در بستري كوهستاني واقع شده و متشكل از ۲ بنااست كه قديميترين آن ساختماني
متعلق به حشمتلدوله پدر ابراهيم شوكتالملك كه تاريخ احداث آن به اواخر دورة زنديه و اوايل دوره قاجاريه
(۱۳۶۴ـ۱۳۰۰ هـ . ق) بر ميگردد. بناي ديگري كه در اين مجموعه واقع است ساختمان تشريفات ميباشد كه
توسط شوكت الملك بنيان شده است.اين باغ به عنوان محل سكونت، پذيرايي و انجام امور ديواني مورد استفاده
قرار مي‌گرفت به طوري كه در لهجه محلي به (كلاته سركار امير) شهرت يافت.
بعد از درگذشت ابراهيم خان شوكت الملك، پسر وي اسدالله علم وزير دربار شاه از اين باغ بعنوان محل سكونت در
برخي از ايام سال استفاده ميكرد. بناي مزبور بوسيله عَلَم وقف آستان قدس رضوي شد و در سال ۱۳۷۱ در اختيار
سازمان ميراث فرهنگي قرار گرفت.ساخت اين مجموعه از اوايل دورة قاجار تا اواخر آن دوره و در چند مرحله
انجام شده است. اين مجموعه شامل چند عمارت است كه قديميترين آن مربوط به عمارت حشمت الملك در
منتهي اليه شرقي، كه شامل دو طبقه است ميباشد. طبقه همكف كه داراي دو دالان و راهرو نسبتا طويل است و
ارتباط ميان سه بخش مهم مجموعه، يعني باغ اصلي، باغ جنوبي و اصطبل را برقرار ميكند.